Program „Praca dla Więźniów”

Program „Praca dla Więźniów” to zainicjowany przez wiceministra sprawiedliwości Patryka Jakiego w 2016 r. oraz realizowany przez Służbę Więzienną program wspierania szeroko rozumianej readaptacji społecznej osób przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych, a w szczególności ich aktywizacji zawodowej.

Podstawę funkcjonowania programu stanowią przepisy następujących aktów prawnych:

• ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności
  (Dz. U. z 2014 r. poz. 1116, z późn. zm.),
• ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 1997 Nr 90 poz. 557, z późn. zm.),
• rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 maja 2017 r. w sprawie Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1069), a wcześniej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2012 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 53).

Program "Praca dla więźniów" jest projektem bez precedensu w historii polskiego więziennictwa. Tylko w ciągu niespełna 2 lat realizacji programu  zatrudnienie skazanych zwiększyło się o prawie 12 tysięcy osadzonych, a wskaźnik powszechności zatrudnienia osadzonych przekroczył niespotykaną wcześniej wartość 52,0 %. Obecnie pracuje ponad 35,5 tys. osób pozbawionych wolności (dane na koniec stycznia 2018 roku). Nigdy w historii III RP nie pracowało tylu skazanych. Obowiązki swoje skazani wykonują prawidłowo, często z dużym zaangażowaniem. Dzięki wprowadzeniu programu spadają także koszty utrzymania więźniów przez obywateli. W 2017 roku skazani przepracowali w skali kraju 3,5 mln roboczogodzin o wartości ponad 49 mln złotych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że realizacja rządowego programu „Praca dla więźniów” jest finansowana przede wszystkim przez samych skazanych, a nie z pieniędzy podatników. Dzięki programowi w 2017, zatrudnieni osadzeni posiadający zobowiązania alimentacyjne, wpłacili na rzecz funduszu alimentacyjnego kwotę prawie 13 mln zł., a ich liczba wzrosła o ponad 1000. Im więcej osadzonych pracuje tym większe środki finansowe z potrąceń od ich wynagrodzeń przeznaczane jest na Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy, z którego finansuje się budową hal produkcyjnych w których zatrudnieni będą osadzeni oraz na wypłacanie przedsiębiorcom ryczałtu z tytułu zwiększonych kosztów zatrudnienia osób pozbawionych wolności, który w wyniku zainicjowanych w ramach programu działań legislacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Służby Więziennej  wzrósł z 20% do 35% wartości przysługujących skazanym wynagrodzeń.

Program obejmuje trzy podstawowe filary, które determinują realizowane w jego ramach działania:

1. Budowę w zakładach karnych hal produkcyjnych.
2. Rozszerzenie zakresu możliwości nieodpłatnej pracy więźniów na rzecz samorządów.
3. Ulgi dla przedsiębiorców zatrudniających więźniów.

I Filar

W pierwszym filarze zakładane jest wybudowanie, w latach 2016 – 2023, 40 hal przemysłowych zlokalizowanych w zakładach karnych i aresztach śledczych, w których pracować będą więźniowie.

W ramach programu wybudowano oraz oddano do użytkowania 6 hal produkcyjnych, w których zatrudnienie znalazło kilkuset osadzonych.

II Filar

Drugi filar polega na ustawowym rozszerzeniu kręgu podmiotów, które są uprawnione do nieodpłatnego zatrudniania osób pozbawionych wolności.

Od 1 kwietnia 2017 r., w związku z zainicjowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości zmianą ustawy Kodeks karny wykonawczy,skazani mogą być zatrudniani nieodpłatnie przy wykonywaniu prac porządkowych oraz pomocniczych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, a także przy pracach na cele społeczne na rzecz:

1. samorządu terytorialnego,
2. podmiotów, dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem założycielskim,
3. państwowych lub samorządowych jednostek organizacyjnych,
4. spółek prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa lub gminy, powiatu lub województwa,

-w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie.

III Filar

Aktem prawnym, który zawiera katalog ulg przysługujących przedsiębiorcom z tytułu zatrudniania osób pozbawionych wolności, jest wymieniona wcześniej ustawa o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności, która przewiduje:

• wypłacanie przedsiębiorcom ryczałtu z tytułu zwiększonych kosztów zatrudnienia osób pozbawionych wolności; jest to świadczenie przysługujące tym podmiotom obligatoryjnie      i aktualnie korzysta z niego około 300 przedsiębiorców; od 1 czerwca br. – w wyniku zainicjowanych w ramach programu działań legislacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Służby Więziennej – wysokość ryczałtu została podniesiona z 20% do 35% wartości przysługujących skazanym wynagrodzeń.
• udzielanie podmiotom zatrudniającym osoby pozbawione wolności dotacji bądź pożyczek na realizację zadań w zakresie resocjalizacji skazanych poprzez pracę.

Świadczenia powyższe wypłacane są z Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy, którego dysponentem jest Dyrektor Generalny SW, funkcjonującego na podstawie przepisów ww. ustawy.

W 2016 roku na realizacje programu Służba Więzienna przeznaczyła następujące środki:

• 12,6 mln zł na wypłatę ryczałtów (ulgazachęta dla przedsiębiorców do zatrudniania osób pozbawionych wolności),
• 16,3 mln zł na budowę w ZK/AŚ hal produkcyjnych oraz stworzenie zabezpieczeń technicznoochronnych umożliwiających zatrudnianie osób pozbawionych wolności.
• 189,9 tys. zł na szkolenia zawodowe skazanych,
• 20,4 mln zł na sfinansowanie przedsięwzięć przedsiębiorców służących tworzeniu miejsc pracy dla skazanych (dotacje dla przedsiębiorców).

Korzyści dla przedsiębiorców wynikające z realizacji Programu

• osobie pozbawionej wolności zatrudnionej w pełnym wymiarze godzin przysługuje wynagrodzenie zapewniające osiągnięcie, co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, przy czym wynagrodzenie naliczane jest proporcjonalnie do faktycznie przepracowanych godzin,
• brak jest potrzeby zawierania indywidualnych umów o zatrudnieniu osób pozbawionych wolności (zatrudniony skazany nie staje się pracownikiem zatrudniającego w rozumieniu prawa pracy),
• pracodawca zwolniony jest z obowiązku stosowania przepisów prawa pracy (z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz BHP),
• pracodawca jest zwolniony z obowiązku odprowadzania składki zdrowotnej za zatrudnienie osoby pozbawionej wolności,
• korzystanie z darmowej ochrony obiektów produkcyjnych zlokalizowanych na terenach ścisłych jednostek organizacyjnych Służby Więziennej,
• zatrudniający ma prawo wnioskowania o zmianę miejsca i rodzaju pracy lub o wycofanie osoby pozbawionej wolności z zatrudnienia bez zachowania formy i terminów przewidzianych w prawie pracy,
• osoby pozbawione wolności nie są objęte obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym,
• możliwość uzyskania dofinansowania działań prowadzących do tworzenia nowych miejsc pracy dla skazanych oraz ochronę istniejących ze środków Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy.

Korzyści dla więźniów

• możliwość podjęcia pracy daje szansę bezpłatnego przyuczenia do zawodu i przyuczenia do późniejszej aktywizacji zawodowej w warunkach wolnościowych,
• zatrudnienie daje możliwość pozyskania środków finansowych przez osadzonych na własne potrzeby w sposób akceptowany społecznie, co może pozwolić na finansowe wspieranie rodziny przez przekazywanie jej zarobionej kwoty oraz może stanowić źródło pokrycia kar pieniężnych, np: alimentów lub grzywien.
• wykonywanie konkretnych czynności uczy systematyczności i wywiązywania się z przydzielonych obowiązków, kształtuje poczucie odpowiedzialności za wykonaną pracę i jest treningiem do samodzielnego życia na wolności oraz przygotowaniem do powrotu do społeczeństwa.
• zatrudnienie w więzieniu stwarza możliwość zagospodarowania czasu wolnego, przeciwdziała rozwojowi podkultury więziennej, przemocy w stosunku do innych osadzonych czy samookaleczeniom.
• kształtowanie poczucia przydatności, pożyteczności, nabycia umiejętności współpracy w zespole, pojawienia się poczucia sensu życia, sensowności podejmowanego wysiłku, poczucia bycia docenianym przez innych.
• Powstawanie nowych miejsc pracy stworzą nową sytuację, znoszącą poczucie bezcelowości pobytu w zakładzie karnym oraz pozwala zachować sprawność zawodową, siły fizyczne i umysłowe.

Jak rozpocząć współpracę

Hale produkcyjne, które mają być zlokalizowane na terenach ścisłych, bądź w bliskim sąsiedztwie jednostek penitencjarnych Służby Więziennej, będą finansowane ze środków Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy na wniosek tych jednostek. Przyjęta procedura przyjmowania wniosków o udzielenie dotacji z FAZS przewiduje, iż wnioskodawca (jednostka penitencjarna - Zakład Karny/ Areszt Śledczy) w chwili znalezienia konkretnego podmiotu zainteresowanego odpłatnym zatrudnieniem osób pozbawionych wolności, w załączeniu do składnego wniosku  o udzielenie pomocy publicznej przedstawia umowę przedwstępną zawartą z ww. podmiotem dotyczącą zatrudnienia odpłatnego osadzonych w nowo wybudowanym obiekcie. Umowa o współpracy zawiera również informacje na temat prowadzonej działalności. Z zawartej umowy przedwstępnej wynika także specyfika prowadzonej działalności przez podmiot zatrudniający odpłatnie osoby pozbawione wolności.

Konstrukcje hal produkcyjnych wybudowanych dotychczas przy współudziale środków FAZS są konstrukcjami tzw. lekkimi umożliwiającymi dostosowanie ich do różnorakich rodzajów działalności.