Badania krwi u dzieci – co powinien wiedzieć każdy rodzic?

Badania krwi są ważnym elementem diagnostyki i profilaktyki. Pozwalają na wczesne wykrywanie wielu chorób, często na długo przed pojawieniem się wyraźnych objawów klinicznych. Umożliwiają kompleksową ocenę ogólnego stanu zdrowia dziecka, a także wykrywanie niedoborów żywieniowych i toczących się infekcji. Co warto wiedzieć przed badaniem dziecka?

Badania przesiewowe noworodków – dlaczego są tak ważne? 

Program badań przesiewowych noworodków jest ogólnokrajowym, w pełni refundowanym przedsięwzięciem, które stanowi pierwszy i jeden z najważniejszych filarów profilaktyki zdrowotnej w życiu człowieka. 

Celem programu jest ogólnopopulacyjna diagnostyka w kierunku wybranych chorób wrodzonych, które w początkowym okresie nie dają żadnych widocznych objawów, lecz ich późne rozpoznanie może skutkować nieodwracalnym pogorszeniem zdrowia.

Samo badanie jest proste i mało uciążliwe dla dziecka – polega na pobraniu kilku kropel krwi z pięty noworodka na specjalną bibułę analityczną. Zgodnie z zaleceniami wykonuje się je między 3. a 4. dobą życia. Ten pierwszy test jest wstępem do diagnostyki, która na późniejszych etapach życia może obejmować inne, bardziej swoiste wskaźniki, jak na przykład badanie CRP u dziecka w przypadku podejrzenia infekcji. 

Obecnie w Polsce panel badań przesiewowych obejmuje diagnostykę w kierunku aż 30 rzadkich schorzeń metabolicznych i genetycznych, takich jak wrodzona niedoczynność tarczycy, fenyloketonuria, mukowiscydoza, wrodzony przerost nadnerczy czy rdzeniowy zanik mięśni (SMA). Wczesna diagnoza pozwala na natychmiastowe rozpoczęcie leczenia i uniknięcie poważnych powikłań.

Morfologia krwi – praktyczne narzędzie diagnostyczne 

Morfologia krwi obwodowej to najczęściej zlecane badanie laboratoryjne w praktyce pediatrycznej, będące źródłem wielu informacji o stanie zdrowia. Pozwala na szczegółową, ilościową i jakościową ocenę trzech głównych linii komórkowych krwi: erytrocytów (krwinek czerwonych), leukocytów (krwinek białych) oraz trombocytów (płytek krwi). 

Regularnie wykonywane badania u dziecka, a w szczególności morfologia, pozwalają na wczesne wykrywanie niedokrwistości, stanów zapalnych, infekcji, alergii czy zaburzeń krzepnięcia. Analiza poszczególnych układów w morfologii ma ogromne znaczenie diagnostyczne. 

• Układ czerwonokrwinkowy, opisywany przez liczbę erytrocytów (RBC), stężenie hemoglobiny (HGB) i hematokryt (HCT), jest kluczowy w diagnostyce różnych typów niedokrwistości. 
• Ocena układu białokrwinkowego (WBC) wraz z procentowym udziałem poszczególnych typów leukocytów (tzw. morfologia z rozmazem) pozwala zidentyfikować przyczyny infekcji, rozpoznać alergie, a także poważne choroby hematologiczne.
• Płytki krwi – elementy, które biorą udział w procesie krzepnięcia.

Należy pamiętać, że normy laboratoryjne dla dzieci zmieniają się dynamicznie wraz z wiekiem, dlatego interpretacja wyniku zawsze musi być dokonywana przez lekarza, który zlecił badanie.

Sprawdź jakie badania może zlecić lekarz POZ?

Co oznaczają poszczególne parametry w badaniu krwi u dziecka?

Należy pamiętać, że analizą i interpretacją wyników badań krwi powinien zająć się lekarz, który te badania zlecił. Nie każde odstępstwo od normy świadczy o poważnym problemie zdrowotnym, może być np. pozostałością po niedawno przebytej, niegroźnej infekcji. Jednak jako rodzic, warto wiedzieć, choćby orientacyjnie, co oznaczają poszczególne parametry w morfologii krwi dziecka.

Kluczowe parametry układu czerwonokrwinkowego:

• RBC – liczba czerwonych krwinek, odchylenia tego parametru zwykle wskazują na niedokrwistość.
• HGB (Hemoglobina) – odpowiada za transport tlenu w organizmie, kluczowy wskaźnik w diagnostyce niedokrwistości.
• MCV (Średnia objętość erytrocytu) - informuje o wielkości krwinek. Niska wartość jest typowa dla niedoboru żelaza, wysoka – dla niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego.

Kluczowe parametry układu białokrwinkowego:

• WBC – całkowita liczba białych krwinek. Ich podwyższony poziom może świadczyć np. o infekcji (toczącej się obecnie lub przebytej), choroby nowotworowej, czy alergii. Natomiast zbyt niska liczba białych krwinek może być spowodowana infekcją wirusową lub chorobą autoimmunologiczną. 
• Neutrofile (NEUT): Ich wzrost obserwuje się głównie w zakażeniach bakteryjnych.
• Limfocyty (LYM): Podwyższone wartości są typowe dla infekcji wirusowych (np. mononukleozy).
• Eozynofile (EO): Ich wzrost jest charakterystyczny dla chorób alergicznych i pasożytniczych.

Płytki krwi:

• PLT (Trombocyty) – odpowiadają za proces krzepnięcia krwi. Zarówno ich nadmiar, jak i niedobór wymagają dalszej diagnostyki.

Jakie badania pozwalają wykryć niedokrwistość? 

Niedokrwistość z niedoboru żelaza, potocznie nazywana anemią, jest najpowszechniejszym zaburzeniem hematologicznym wśród dzieci na całym świecie. 

Żelazo to kluczowy mikroelement, niezbędny do produkcji hemoglobiny – białka zawartego w erytrocytach, które odpowiada za transport tlenu do wszystkich komórek. Niedobór żelaza upośledza ten proces, co negatywnie odbija się na rozwoju i funkcjonowaniu całego organizmu, a w szczególności na ośrodkowym układzie nerwowym.

Długotrwałe skutki niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci mogą obejmować opóźnienie rozwoju psychoruchowego, problemy z koncentracją i zdolnością uczenia się, spadek odporności i zwiększoną podatność na infekcje, a nawet zaburzenia nastroju i zachowania. 

Diagnostyka opiera się na analizie parametrów morfologii (niski poziom hemoglobiny i mała objętość krwinki – MCV) oraz badaniach biochemicznych oceniających gospodarkę żelazową organizmu, takich jak stężenie ferrytyny, która odzwierciedla zapasy żelaza w tkankach.

Przygotowanie dziecka do badania: jak zminimalizować stres?

Chociaż pobieranie krwi jest jednym z najczęściej wykonywanych badań diagnostycznych, to dla dziecka może stanowić źródło stresu. Mały pacjent może czuć się przytłoczony już samą wizytą w punkcie pobrań, a ukłucie często powoduje płacz i poczucie krzywdy. Dlatego niezwykle istotne jest odpowiednie przygotowanie dziecka do badania. Dzięki temu łatwiej będzie wykonać całą procedurę i uspokoić malucha po pobraniu krwi.

• Rozmowa i oswajanie – dziecko powinno wiedzieć, co je czeka – będzie wówczas nieco spokojniejsze. Opiekun powinien wytłumaczyć maluchowi, na czym będzie polegało badanie – oczywiście w sposób dostosowany do wieku. Można też spróbować potraktować taką sytuację jak grę lub zabawę.
• Nawodnienie – odpowiednia podaż płynów przed badaniem ułatwi pobieranie krwi.
• Stawienie się na badania na czczo – nie wszystkie badania wymagają bycia na czczo, dlatego warto dopytać o to lekarza zlecającego.
• Obecność i wsparcie rodzica – towarzyszenie dziecku podczas badania pozwala zredukować stres, ważne jest jednak, żeby rodzic sam zachował spokój, gdyż maluchy świetnie wyczuwają nastroje. Można też próbować odwrócić uwagę dziecka, np. zajmując je rozmową, czy pokazując ciekawe rzeczy.
• Pochwała po badaniu – po badaniu należy pochwalić dziecko za odwagę. Nawet jeżeli było zestresowane i płakało. Taka pochwała pozwala budować pozytywne skojarzenia na przyszłość.

Rozwój medycyny laboratoryjnej i rosnąca świadomość społeczna sprawiają, że badania profilaktyczne stają się nieodzownym elementem dbania o zdrowie od najmłodszych lat. Regularna ocena parametrów krwi u dziecka to inwestycja w jego przyszłość, pozwalająca na wczesne reagowanie na wszelkie nieprawidłowości. Dzięki świadomości rodziców i odpowiedniemu przygotowaniu dziecka, badania krwi nie muszą przebiegać w nerwowej atmosferze.

Bibliografia:

1. Badania Przesiewowe Noworodków. Zakład Badań Przesiewowych i Diagnostyki Metabolicznej. Instytut Matki i Dziecka. https://przesiew.imid.med.pl/badaniaprzesiewowe.html (dostęp dnia 14.08.2025).
2. Ministerstwo Zdrowia. Rządowy program badań przesiewowych noworodków w Polsce na lata 2019-2026. https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-badan-przesiewowych-noworodkow-w-polsce-na-lata-2019-2026 (dostęp dnia 14.08.2025)
3. Pietruczuk M et al. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej i Kolegium Medycyny.
4. Pleskaczyńska A. Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci. Pediatria po Dyplomie. 2017;21(6):65-69.
5. Albrecht P, Albrecht K. Podstawowe badania pomocnicze w pediatrii. Morfologia krwi obwodowej. Forum Pediatrii Praktycznej, 2017;16:46-55.